Łysienie androgenowe u kobiet

Łysienie, czyli zlokalizowane lub rozproszone wypadanie włosów, jest zjawiskiem, które dotyka znaczną część populacji, zarówno mężczyzn, jak i kobiet.

W swojej najczęstszej i najbardziej rozpowszechnionej formie, utrata włosów jest związana z działaniem hormonów androgenowych na genetycznie predysponowanym terenie; mówimy zatem o łysieniu androgenowym.

Według ostatnich szacunków, stan ten dotyka 18 milionów Włochów i 4 miliony włoskich kobiet, tak że w wieku 50 lat co najmniej połowa mężczyzn i 30% kobiet jest dotkniętych mniej lub bardziej poważnymi problemami łysienia związanego z łysieniem androgenowym.

U kobiet utrata włosów, choć na ogół mniej dotkliwa niż u mężczyzn, często ma znacznie bardziej dramatyczne i niszczące reperkusje psychologiczne, związane z postrzeganiem znacznego uszczerbku na wizerunku. Na szczęście leczenie łysienia androgenowego u kobiet oferuje większe i skuteczniejsze możliwości terapeutyczne, przy mniejszej częstości występowania działań niepożądanych.

Przyczyny łysienia androgenowego

Istotnym elementem we wszystkich postaciach łysienia androgenowego jest – jak sama nazwa przypomina – obecność androgenów. W rzeczywistości, w przypadku braku tych hormonów – co można zaobserwować u przedwcześnie wykastrowanych mężczyzn – łysienie nie występuje.

Jednak w artykule poświęconym zależności pomiędzy androgenami a włosami, wyjaśniliśmy jak poziom hormonów jest podobny u łysych mężczyzn w porównaniu do populacji ogólnej. Męskie łysienie androgenowe (łysienie) nie jest więc na ogół związane z nadmiarem androgenów, ale raczej z nadmierną wrażliwością mieszków włosowych na ich działanie. Od urodzenia, w rzeczywistości, niektóre włosy są genetycznie predysponowane do otrzymywania bodźca „miniaturyzacji” ze strony androgenów. To nie przypadek, że łysienie androgenowe jest powolnym zjawiskiem, które – poprzez coraz większe skracanie faz wzrostu i wydłużanie faz odpoczynku przed wypadaniem – polega na stopniowym przekształcaniu włosów terminalnych w pixie hair (cienkie, pozbawione pigmentu, bardzo krótkie i prawie niezauważalne).

W związku z powyższym kobiety dotknięte hiperandrogenizmem (nadmiarem androgenów) są znacznie bardziej podatne na łysienie, nawet jeśli te dwa schorzenia nie zawsze i niekoniecznie są ze sobą skorelowane. Dlatego kobiety dotknięte trądzikiem, łojotokiem, hipertrichozą i hirsutyzmem (sugestywne, ale nie patognomiczne oznaki hiperandrogenizmu) są bardziej narażone na łysienie kobiece.

U kobiet większość przypadków hiperandrogenizmu jest spowodowana zespołem policystycznych jajników (PCOS), który klinicznie objawia się cyklami bezowulacyjnymi, zmianami miesiączkowania, hirsutyzmem i niekiedy otyłością. Ten ostatni stan jest często związany, jako konsekwencja lub czynnik wyzwalający, ze stanami hiperandrogenizmu, czemu sprzyja prawdopodobnie związany z nim zmienny stopień insulinooporności. Rzadsze są natomiast przypadki hiperandrogenizmu związane z obecnością nowotworów wydzielających androgeny.

Nawet poziom estrogenów, hormonów, które w przeciwieństwie do androgenów są typowe dla kobiet, zwłaszcza w okresie płodności, wpływa – tym razem pozytywnie – na zdrowie włosów.

Ponadto, na poziomie cebulek i łodyg włosa mogą występować zmienne stężenia enzymów działających na androgeny i estrogeny, które przekształcają je w pochodne zdolne do wpływania na życie włosa w znacznie większym stopniu. Najbardziej znany z tych enzymów nazywa się 5-alfa-reduktaza i działa na testosteron, przekształcając go w dihydrotestosteron, prawdziwy odpowiedzialny za inwolucję włosów i konsekwentne przerzedzenie.

Z kolei enzym aromataza przekształca androgeny w estrogeny, przedłużając żywotność włosów i zwalczając łysienie; podobne działanie mają również enzymy dehydrogenaza 3-alfa-steroidowa i dehydrogenaza 17-beta-hydroksysteroidowa. Z tego powodu łysienie androgenowe u kobiet może być zauważone po raz pierwszy lub stać się bardziej widoczne po menopauzie, czyli okresie, w którym dochodzi do uogólnionego spadku estrogenów i zmiany stosunku procentowego pomiędzy steroidami jajnikowymi i nadnerczowymi. Bez uszczerbku dla zawsze koniecznej predyspozycji genetycznej, ta sama okoliczność może wystąpić w koincydencji ze zmianami hormonalnymi, spowodowanymi na przykład porodem lub rozpoczęciem lub zakończeniem terapii estro-progestagenowej (w tym w celach antykoncepcyjnych.

Objawy i cechy charakterystyczne

Komponent dziedziczny jest kolejną charakterystyczną cechą łysienia androgenowego; w związku z tym, jest o wiele bardziej prawdopodobne, aby oskarżyć problem, gdy stał się on już widoczny u rodziców, dziadków, wujków lub rodzeństwa.

Kobiece łysienie androgenowe (łysienie) różni się od męskiego łysienia androgenowego (łysienia) późniejszym pojawieniem się przerzedzenia, które zazwyczaj jest zauważane po raz pierwszy między 30 a 40 rokiem życia, oraz inną lokalizacją. W rzeczywistości, podczas gdy u mężczyzn problemy z łysieniem dotyczą okolicy czołowo-potylicznej, u kobiet obejmują one bardziej rozległy obszar, zwłaszcza wierzchołek, a w każdym razie obszary za linią czołowo-skroniową. Inną cechą charakterystyczną jest większa stopniowość, z jaką łysienie u kobiet objawia się w porównaniu z tym, co dzieje się u mężczyzn.

Klinicznie, łysienie androgenowe często występuje u kobiet poprzez stopniowe przechodzenie przez trzy fazy o rosnącym nasileniu, zilustrowane na rysunku (skala Ludwiga, 1977). Dlatego przerzedzenie dotyczy okolic wierzchołka i w mniejszym stopniu okolic ciemieniowych, zawsze oszczędzając przednie pasmo włosów. Ponadto, w przeciwieństwie do mężczyzn, w miejscach najbardziej dotkniętych łysieniem zawsze pozostaje znaczna liczba włosów końcowych (zminiaturyzowanych).

Diagnoza

U kobiet, wczesna diagnoza i interwencja terapeutyczna jest niezwykle ważna, aby zatrzymać proces inwolucji mieszków włosowych, pozwalając włosom odzyskać ich pierwotną świetność, zanim problem stanie się nieodwracalny.

Kluczowym badaniem w diagnostyce łysienia u kobiet jest trichogram, któremu oczywiście towarzyszy nieodzowny wywiad i ocena obrazu klinicznego.

W szczególności ocenia się znajomość łysienia, przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych lub kortyzonu, ewentualne stosowanie sterydów anabolicznych oraz regularność cyklu miesiączkowego, szukając ewentualnych oznak hiperandrogenizmu (obniżenie głosu, rozproszone owłosienie w miejscach typowo męskich, otyłość, trądzik itp.)

W celu potwierdzenia lub wykluczenia tego, co wynika z danych anamnestycznych i badania przedmiotowego, konieczne jest przeprowadzenie przesiewowych badań endokrynologicznych, podczas których oceniane będą stężenia we krwi androgenów, kortyzolu, hormonów tarczycy, TSH, SHBG, estrogenów, progesteronu i gonadotropin (LH, FSH), także w odniesieniu do różnych faz cyklu miesiączkowego.

Tylko w ten sposób możliwa jest farmakologiczna ingerencja w delikatną równowagę hormonalną kobiety, poprawiająca skuteczność terapeutyczną leczenia i minimalizująca skutki uboczne.

Leczenie

Farmakologiczne możliwości leczenia łysienia androgenowego u kobiet, które w dużej mierze nie są możliwe do zastosowania u mężczyzn, można podzielić na miejscowe i ogólnoustrojowe.

Do pierwszej grupy należą leki do stosowania bezpośrednio na skórę głowy, takie jak słynny minoksydyl czy siarczan estronu. Skuteczne w tym sensie wydaje się również miejscowe podawanie hydroalkoholowych roztworów naturalnego progesteronu lub jego 17-hydroksylowanych pochodnych, w połączeniu lub nie ze spironolaktonem. Istnieje również możliwość przeciwdziałania aktywności enzymu 5-alfa-reduktazy poprzez miejscowe stosowanie kwasu azelainowego.

Ogólnoustrojowe leczenie farmakologiczne łysienia androgenowego u kobiet jest wskazane w przypadku hiperandrogenemii o podłożu dysfunkcyjnym, jak w przypadku PCOS, natomiast w przypadku hiperandrogenizmu utrwalonego przyczynami organicznymi (np. nowotworami wydzielającymi androgeny) konieczne jest usunięcie samej przyczyny na drodze chirurgicznej.

Wśród tych leków wymienia się spironolakton, który – aby ograniczyć działania niepożądane związane z terapią (amenorrhea, mastodynia, ostuda) – musi być przyjmowany systemowo od 16. do 25. dnia cyklu, lepiej jeśli jest połączony z lekiem estroprogestynowym, aby zapewnić antykoncepcję.

Z kolei w przypadku niedoboru progestyn wskazane jest ogólnoustrojowe podawanie syntetycznych progestyn.

Jednak najczęściej stosowanym rozwiązaniem terapeutycznym pozostaje skojarzone podawanie estrogenów i progestyn, w szczególności etynyloestradiolu i octanu cyproteronu (który ma istotne działanie antyandrogenne). Ta interwencja terapeutyczna jest stosowana nie tylko w leczeniu kobiecego łysienia androgenowego, ale także w leczeniu objawów hiperandrogenizmu u kobiet.